Rider Waite Tarot

XV - THE DEVIL

Waarom verschijnt deze grimmige figuur zo laat in de tarot? Waarom is er na het evenwicht van Matiging sprake van zo'n plotselinge terugval? De Duivel is kaart 15, welk getal tot 6, de Geliefden, kan worden gereduceerd. Het lijkt erop alsof Waite terug heeft gewerkt vanaf de Duivel toen hij zijn radicale versie van de Geliefden ontwierp, zodat in de Rider-uitgave de Duivel met zijn gevangen demonen op een geperverteerde versie van kaart 5 lijkt. Maar waarom komt de `ware' kaart dan in zo'n vroeg stadium en de pervertering ervan zo nabij het einde?

De Duivel leidt de laatste serie in. Dit duidt erop dat hij het werk dat in deze serie wordt verricht van vitale energie voorziet. Nu heeft deze serie kaarten te maken met archetypische krachten die het zelf te boven gaan. Voert de weg naar verlichting ons door de duistere wereld van de Duivel? Dante gaat door de Hel voor hij het Purgatorium en het Paradijs bereikt; William Blake, de occulte dichter-graveur, noemde de Duivel de ware held in Miltons moralistische gedicht Paradise Lost.

Om de Duivel op zijn juiste esoterische waarde te schatten, moeten we eerst zijn conventionele betekenis beschouwen. Hierin komt hij naar voren als een onderdrukker en verwekker van illusies. De sterkste illusie ligt besloten in het materialisme, een term die meestal wordt geassocieerd met een hang naar geld en goederen, maar die eigenlijk de gedachte weergeeft dat niets bestaat wat niet door de zintuigen kan worden waargenomen. De Duivel zit op een steenblok dat sterk lijkt op de kubus waarop de Keizer in het BOTA-spel zit. Maar terwijl die kubus het gehele universum symboliseert, heeft de rechthoek van de Duivel, een halve kubus, betrekking op halfkennis.

Door het spirituele element in het leven te ontkennen is de materialist volledig teruggeworpen op zijn persoonlijke verlangens, financiële, seksuele en politieke. Omdat een dergelijke beperking vaak tot ongelukkig zijn leidt, is de Duivel een staat van onvrede en ellende gaan symboliseren. Als we echter de twee figuren op de voorgrond bekijken, valt er geen enkel spoor van onvrede op hun gezichten te ontdekken. Merk ook op dat door de grote lussen hun ketenen gemakkelijk afgenomen kunnen worden. De macht van de Duivel bestaat uit de illusie dat er geen ander bestaan mogelijk is. In heel veel situaties, variërend van politieke onderdrukking tot persoonlijk leed in een slechte familierelatie, voelen we ons pas echt ongelukkig, wanneer we ons realiseren dat het leven andere mogelijkheden te bieden heeft.

De houding van de Duivel, één hand omhoog en één omlaag, doet aan de Magiër denken. Terwijl de Magiër een staf naar de hemel opheft en zo spirituele kracht aantrekt, wijst de toorts van de Duivel naar de aarde, daarmee te kennen gevend dat er buiten de materiële wereld niets bestaat.

In de handpalm van de Duivel staat het astrologische teken voor Saturnus, een planeet die vaak wordt geassocieerd met onheil en ongeluk, maar eigenlijk slechts betrekking heeft op beperkingen en zwakheden. De uitgespreide vingers en het getal 5 in 15 doen denken aan de Hiërofant, die met twee vingers omhoog en twee omlaag wijst. Terwijl het laatste gebaar aangaf dat het universum meer omvat dan we voor ons kunnen zien, impliceert de open palm van de Duivel wederom dat er niets bestaat buiten wat er `voor de hand ligt'.

De Duivel draagt op zijn voorhoofd een omgekeerd pentagram, een symbool van zwarte magie. Nu bezit het pentagram legio betekenissen. Wanneer we met onze voeten uiteen en onze armen uitgestrekt staan, zullen we begrijpen dat het pentagram het menselijk lichaam symboliseert. Met de juiste kant boven vormt het hoofd de top, maar wanneer we het pentagram omdraaien, komen de genitaliën boven het hoofd te liggen. In de traditionele christelijke leer beheerst de rede, het vermogen om goed van kwaad te onderscheiden, de driften. Het omgekeerde pentagram geeft zodoende aan dat onze driften ons oordeel eronder houden. De toorts van de Duivel steekt verder de staart van de man aan. Personen die hun seksuele behoeften ervaren als zowel overweldigend als destructief, beschrijven het vaak als een vuur dat in hen brandt. De achtergrond van de kaart is zwart, hetgeen zwarte magie, het onvermogen om de waarheid te zien en depressie symboliseert.

Zo zien we hier dus de traditionele betekenissen van de Duivel: illusie, materialisme, ellende, seksuele obsessie. Toch heeft de kaart grote kracht. De Duivel kijkt ons heel doordringend en met vurige blik aan. En dat vuur - is spirituele kracht niet vaak als een vuur beschreven? Tantra-yogi's beschrijven de kundalini als een vuur in het lichaam, dat opgewekt door seksuele riten langs de ruggengraat naar boven stijgt.

Laten we nog even terugkeren naar de pentakel, het geslachtsorgaan boven het hoofd. Dit beeld doet ons aan de Geliefden uit het Rider-spel denken, waar de vrouw, symbool van het onbewuste en de driften, naar de engel kijkt. Ook komt Kracht, recht boven de Duivel, in onze gedachten, waar de leeuw de gesublimeerde en getemde dierlijke energie symboliseert. We hebben reeds aangestipt dat, volgens occult geloof, seksuele en spirituele energie eigenlijk identiek zijn, hetgeen wordt gesymboliseerd door het dubbelbeeld voor het sterrenbeeld Schorpioen: een schorpioen en een arend. Dit idee is niet zo geheimzinnig als het klinkt. Er is geen occultist of freudiaan voor nodig om te vertellen hoe zeer seks ons leven beheerst. We weten allemaal hoeveel van onze cultuur aan dit aspect van ons leven is gewijd. We hoeven alleen maar te denken aan alle liefdesliedjes, romantische films, schuine moppen en schuttingtaal. Als deze seksuele neiging zo sterk is, dan is het alleen maar logisch dat de occultist deze energie probeert aan te pakken en te transformeren, zodat ze de overweldigende ervaring van verlichting teweeg kan brengen.

Een ander punt is dit: dromen gaan altijd vergezeld van seksuele lustgevoelens; een erecte penis of clitoris is daar het symptoom van. Nu is een droom niets anders dan het onbewuste dat zich in beelden manifesteert. Dit wijst erop dat het onbewuste zich seksueel uit en dat dromen een gedeeltelijke transformatie van energie in ruimere vorm betekenen. De term `onbewuste' refereert in feite niet aan de dromen en mythen waardoor we het leren kennen, maar eigenlijk aan het geweldige energiereservoir dat ons in het leven gaande houdt.

Onze westerse cultuur heeft ons geleerd dat het lichaam en de geest fundamenteel tegenovergesteld zijn. We gaan ervan uit dat kloosterlingen zich van seks onthouden om zich zuiver te houden. Maar we kunnen het celibaat ook anders beschouwen: door seksuele onthouding kan de celibatair deze energie anders richten. In India heeft men altijd verband gelegd tussen seksuele en spirituele energie. Het symbool voor Sjiva is een fallus, terwijl de tantristische riten copulatie gebruiken als middel om het lichaam met energie op te laden. De gnostici, die een grote invloed op de Europese occulte ideeën hebben uitgeoefend, hadden riten die grote overeenkomst met de tantristische praktijken vertoonden. Ook beschouwden ze Satan als de ware held van de Hof van Eden wegens zijn pogingen om Adam en Eva inzicht te geven in hun ziel zelf.

Als de weg naar echte spiritualiteit door de verlangens leidt, waarom onderdrukt de maatschappij ze dan? En als het pad naar eeuwige bevrijding al eeuwenlang bekend is, waarom wordt het dan geheim gehouden? Het antwoord op deze vragen ligt in de enorme kracht van de seksueel-spirituele kracht. Als deze wordt gesublimeerd, kan het ons van de beperkingen van het dualistische leven bevrijden. Maar als deze macht wordt aangesproken zonder dat hier een proces van transformatie aan vooraf is gegaan, kan het resulteren in obsessies, zedenmisdrijven, gewelddadigheden en zelfs een vernietiging van de persoonlijkheid. Het was niet alleen maar een politiek van seksuele discriminatie die de Griekse patriarchen ertoe bracht het overheersend vrouwelijke element in de dionysische mysteriën aan te vallen. Het kwam voor dat deelnemers hieraan, helemaal buiten zichzelf door de krachten die in hen waren ontketend, zich geselden en verminkten en soms met hele groepen door het land trokken, een spoor van dood en vernieling achter zich latend. Alleen iemand die een spirituele training heeft ondergaan, die een diepe innerlijke vrede heeft bereikt, die in feite dus die geestelijke instelling heeft die de tarot Matiging noemt, kan veilig overweg met de krachten die door de Duivel worden belichaamd.

Eigenlijk ligt er in het begrip `Duivel' veel meer besloten dan alleen seksuele riten en woeste, ongebreidelde energie. In ruimere zin symboliseert hij de vitale energie die in de donkere, verborgen, moeilijk toegankelijke ruimte van het zelf ligt opgeslagen. Dit wordt geassocieerd met de Duivel, omdat hij zich voor degenen die niet zijn voorbereid op het ontvangen ervan manifesteert in de vorm van monsters en hun een gevoel geeft dat het universum slechts vervuld is van kwaad, of een aansporing inhoudt tot gewelddadig optreden. We hebben in de tweede serie gezegd dat het kind een sterk ego ontwikkelt, zodat het niet langer bang in het donker hoeft te zijn. De tweede serie kaarten gaf ons een vluchtig beeld van het donkere water onder het Wiel des Levens. De derde serie vergt een volledige bevrijding van onbewuste energie, en dit kan slechts worden teweeggebracht door deze verborgen ruimte binnen te gaan, met al haar illusies, verschrikkingen en verlangens, die maar al te gemakkelijk de novice van zijn einddoel kunnen laten afdwalen.

Laten we nog eens de gebaren van de Hiërofant en de Duivel bekijken. De twee omlaaggerichte vingers van de Hiërofant geven aan dat het leven meer inhoudt dan we denken; tegelijkertijd beduiden de vingers dat de weg naar deze diepere kennis is afgesloten. De geopende hand van de Duivel kan de illusie symboliseren dat slechts datgene bestaat wat we kunnen waarnemen; of het kan alziendheid symboliseren. Het typische gebaar van de Duivel, met de ruimte tussen de twee paarsgewijs gehouden vingers, is hetzelfde als de Hogepriester in Jeruzalem maakt om de spirituele kracht aan te trekken. Dit gebaar is bewaard gebleven in de joodse Nieuwjaarsviering, met name in de `priesterlijke zegening'.

Paul Douglas heeft de 15de kaart de `duistere kant van het collectief onbewuste' genoemd. Wanneer de zgn. `zwarte magiër' (zoals de Duivel soms wordt genoemd) een demon bezweert, appelleert hij eigenlijk aan de krachten die opgesloten zitten in het zelf. Als deze operatie succesvol verloopt, onderwerpt de magiër de demon aan zijn macht en moet deze hem dienen. Dat wil zeggen, de magiër gebruikt de bevrijde energie en valt er niet aan ten prooi. Om dit te kunnen bereiken moet de magiër ontdaan zijn van alle verlangens en angsten van het ego. Kortom, hij (of zij) moet het stadium van Matiging hebben bereikt. Zo niet, dan wordt de magiër een slaaf van de illusie van de Duivel.

We zijn tamelijk diep ingegaan op de radicale beschouwing van de Duivel. De voorspellende betekenis van de kaart berust op een meer conventionele interpretatie. We gaan uit van de meer voor de hand liggende betekenis, omdat tijdens het lezen van de kaarten de kaart buiten de gewone context verschijnt. De Duivel kan dan op een kortzichtige materialistische instelling wijzen. Hij kan duiden op misère of depressie en een gevoel van uitzichtloosheid, als het ware vastgeketend te zitten. Dit alles vanwege de illusie dat er geen alternatieven voor een bepaalde situatie zijn. Als de kaart in combinatie met de Geliefden verschijnt, wil dit zeggen dat een bepaalde relatie die heel liefdevol begon in sterk ongunstige zin is veranderd.

De Duivel geeft aan dat we slaaf zijn van onze verlangens in plaats van meester over ons lot. Dit kan betrekking hebben op een allesoverheersende obsessie, vooral in seksuele zin, waarbij iemand zich gedwongen voelt dingen te doen die hij moreel verafschuwt. Een extreem voorbeeld hiervan is de zedenmisdadiger; een meer algemeen voorkomend verschijnsel is dat veel mannen en vrouwen zich sterk aangetrokken voelen tot bepaalde mensen aan wie ze eigenlijk een hekel aan hebben. Het gevoel van hulpeloosheid en schaamte aan deze verlangens toe te hebben gegeven kan op de Duivel worden betrokken.

Eerder hebben we aandacht geschonken aan de uitdrukking van kalmte op het gezicht van de geketende man en vrouw. Dit wijst op het aanvaarden van een verwerpelijke situatie. Na verloop van tijd beginnen we onze ongelukkige omstandigheden als normaal te beschouwen en verzetten we ons zelfs tegen een verandering hierin. De omgekeerde Duivel daarentegen duidt op een poging om aan de een of andere nare situatie of verbintenis, hetzij van concrete of psychologische aard, te ontsnappen. Iemand aanvaardt zijn situatie niet langer en stelt alles in het werk om zich ervan te bevrijden.

Heel paradoxaal ervaren we juist op zo'n moment onze ongelukkigheid en de beperkingen waaraan ons leven onderhevig is het allerhevigst. Voordat we ons van onze ketenen kunnen bevrijden, moeten we ons er bewust van worden. Daarom voelen mensen die een dergelijk proces van bevrijding doormaken, zoals het verlaten van een vertrouwde omgeving, psychologische therapie, een moeilijke echtscheiding of politieke bewustwording, zich vaak veel ongelukkiger dan tevoren, toen ze hun benauwde situatie nog blindelings aanvaardden. Als hij of zij tegen deze overgang bestand is, zal dit een gelukkiger en meer harmonieuze persoonlijkheid tot gevolg hebben. Soms echter is de overgangsperiode zo pijnlijk, dat we onszelf liever onze ketenen weer omhangen.

Als de omgekeerde Duivel op een positie ligt die `het verleden' aanduidt, betekent dit veelal dat de verandering al heeft plaatsgevonden. De betrokkene is nog niet over zijn gevoelens van neerslachtigheid of opstandigheid heen, en hoewel het misschien niet aan hem is te zien, is dit toch van invloed op zijn leven. We krijgen vaak opnieuw met de duivels uit het verleden te maken, zelfs die waarvan we allang dachten af te zijn. De psyche vergeet niets. De weg naar onze uiteindelijke bevrijding ligt in het transformeren en aanwenden van de energie en kennis die in elke ervaring liggen besloten.