Rider Waite Tarot

VI - THE LOVERS

De veranderingen die Arthur Waite en Pamela Smith in de traditionele ontwerpen van de tarot aanbrachten, treden het duidelijkst naar voren op de kaart van de Geliefden. Terwijl de tarot van Marseille een jongeman te zien geeft die door Cupido's pijl is getroffen en tussen twee vrouwen moet kiezen, toont het Rider-spel een volwassen man en slechts één vrouw. In de hemel presidieert een engel over hen. Terwijl de meeste spellen verder slechts een maatschappelijke context aanduiden, suggereert de Rider-afbeelding duidelijk de Hof van Eden, of liever gezegd een nieuwe Hof van Eden, waarin de bomen niet de zondeval, maar verlichting teweegbrengen.

De oudste versies van de zesde kaart dragen soms de titel `de Keuze'. Dit attendeert ons bij het lezen van de kaarten op een belangrijk dilemma. Traditioneel werd in Europa het kwaad altijd door duisternis en verleiding altijd door de vrouw gesymboliseerd. Het feit dat de ene vrouw blond en de andere donker is, wijst erop dat er een keuze diende te worden gemaakt tussen iets respectabels (maar saais) en iets immoreels (maar attractiefs). De kaart kan betrekking hebben op zowel een beslissing van secundair belang als een grote crisis in iemands leven. We vinden dit oude symbolische motief tegenwoordig terug in films en romans over maatschappelijk geslaagde mannen van middelbare leeftijd die hun geliefde, maar weinig inspirerende eega willen omruilen voor een jongere `wildere' vrouw.

De keuze kan zelfs betrekking hebben op iemands gehele leven. Zelfs degenen die nog nooit een vraagteken hebben gezet bij hun fatsoenlijk burgermansbestaan, hebben in wezen een even grote keuze gemaakt als de recidivistische misdadiger. En er zijn maar genoeg mensen die uiterlijk een sociaal aanvaard leven leiden, maar inwendig voortdurend strijden tegen allerlei kwellende verlangens, zoals overspel, gewelddadigheid of eenvoudigweg het verlangen om huis en haard de rug toe te keren en te gaan zwerven.

Op esoterisch niveau refereert de keuze tussen de blonde en de donkere vrouw aan de keuze tussen het uiterlijke pad (in het Rider-spel gesymboliseerd door de Hiërofant), dat een geordend leven impliceert, en het innerlijke pad van de occultist, dat tot een confrontatie met verborgen wensen kan leiden. De kerk bestempelde magiërs tot duivelsvereerders en in christelijke zinnespelen beeldde de donkere vrouw gewoonlijk Satan uit.

A1 deze interpretaties beschouwen de keuze tussen licht en donker in de ruimst mogelijke zin. In de context van de eerste serie kaarten kunnen we deze in meer specifieke zin bekijken, namelijk als de eerste werkelijke keuze die iemand onafhankelijk van zijn ouders maakt. Tot de puberteit aan toe vervullen de meesten de verwachtingen die hun ouders ten aanzien van hen koesteren. De geslachtsdrift laat ons daarna een onafhankelijke weg inslaan. Dientengevolge distantiëren we ons ook in andere opzichten. Slechts zelden komt het voor dat de partners die onze ouders voor ons zouden kiezen dezelfde zijn als die we zelf zouden kiezen. Als het verschil te groot is, of als de ouders te dominerend zijn, kan dat een pijnlijke keuze voor iemand betekenen.

Paul Douglas heeft opgemerkt dat de donkerharige vrouw, die veel ouder lijkt, de moeder van de jongen is en dat het voor hem om de keuze gaat tussen onder haar vleugels te blijven of zijn eigen richting te kiezen. Degenen die Freuds theorie aanhangen dat het eerste verlangen van een jongen op zijn moeder is gericht, kunnen hieruit een klassiek Oedipus-dilemma opmaken. Enerzijds wenst de persoonlijkheid de verborgen fantasie van een geslachtsvereniging met de moeder vol te houden en anderzijds is ze erop uit een echte geliefde in de eigen generatie te vinden. Maar we hoeven de freudiaanse theorie niet te aanvaarden om de verdere implicaties van de keuze te zien. Of de jongen wel of niet heimelijk zijn moeder begeert, doet niets af aan het feit dat het leven onder de hoede van de ouders veilig en comfortabel is. Maar hij (of zij, want meisjes worden eigenlijk evenzeer met dergelijke vraagstukken geconfronteerd, maar dan soms wel in andere vorm) kan nooit echt opgroeien tot een individu, wanneer hij niet met deze bescherming breekt. En de sterkste factor die deze breuk bewerkstelligt, is de geslachtsdrift.

Daarom vertegenwoordigt de traditionele versie van de zesde kaart de jongelingsjaren. Niet alleen ontwaakt in deze periode de geslachtsdrift, maar er ontstaat tevens een zekere mate van intellectuele en morele onafhankelijkheid. De kaarten 3, 4 en 5 lieten zien hoezeer we gevormd zijn door de geweldige krachten en invloed van de natuur, de gemeenschap en onze ouders. Op troef 6 komt nu het individu naar voren, een ware persoonlijkheid met eigen ideeën en oogmerken, in staat belangrijke beslissingen te nemen, niet op ouderlijk bevel, maar dankzij eigen inzicht in persoonlijke wensen en verantwoordelijkheden.

Deze betekenis is verbonden met de traditionele structuur van de kaart. Door zijn gewijzigde versie van de Geliefden richtte Waite zich op een ander vraagstuk. Waarvoor dienen lichamelijke en geestelijke liefde uiteindelijk in iemands leven? En welke diepe betekenis kunnen we vinden in het machtige drama van twee mensen die hun harten en lichamen met elkaar verenigen? Waite noemde zijn afbeelding `de kaart van de menselijke liefde', hier tentoongespreid als een onderdeel van de weg, de waarheid en het leven.

De geslachtsdrift breekt ons uit onze isolatie. Hij dringt ons ertoe innige relaties met andere mensen aan te gaan, en in laatste instantie de weg naar ware liefde in te slaan. Door liefde bereiken we niet alleen een eenwording met iemand anders, maar we vangen ook een glimp op van de diepere betekenis van het leven. In de liefde geven we ten dele de controle van ons ego prijs, dat ons niet alleen van andere mensen, maar van het leven zelf isoleert. Daarom verschijnt de engel boven de hoofden van de man en de vrouw, een visioen dat door geen van beiden individueel kan worden gerealiseerd, maar waarvan ze samen een glimp op kunnen vangen.

Godsdienst, filosofie en kunst hebben altijd de nadruk gelegd op het dualisme dat het mannelijke en vrouwelijke principe symboliseren. Dit idee hebben we al zowel bij de Magiër en de Hogepriesteres als bij de Keizerin en de Keizer ontmoet. Symbolisch wordt dit alles gesteund door het feit dat de Boom des Levens, met zijn magisch aandoende vlammen, achter de man staat, terwijl de Boom der Kennis, omstrengeld door de slang (die niet het kwaad, maar de onbewuste wijsheid symboliseert; de slang was gewijd aan de Godin), achter de vrouw oprijst. De engel verbindt deze twee principes. Volgens traditionele leringen bevatten mannen en vrouwen afzonderlijke levensprincipes in hun lichaam. Door de lichamelijke liefde worden deze principes met elkaar verenigd.

Occultisten hebben echter altijd beide elementen in het wezen van de mens onderscheiden. Tegenwoordig horen we vaak dat iedereen zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen bezit; gewoonlijk heeft dit echter betrekking op vage ideeën betreffende sociaal gedrag, zoals agressie en zachtaardigheid. Toen mannelijk en vrouwelijk nog twee volkomen tegengestelde begrippen vormden, leek het gezichtspunt van de occultist nog veel radicaler. Het doei van de Grote Arcana kan worden omschreven als een poging om de mannelijke en vrouwelijke principes te accentueren en met elkaar te verenigen. Daarom is in veel spellen de Danseres van de Wereld hermafrodiet.

Volgens kabbalisten en hermetische filosofen was de gehele mensheid (en zelfs God) oorspronkelijk hermafrodiet. Dus uiterlijk is ieder van ons slechts een halve persoon en kunnen we slechts een gevoel van eenheid verkrijgen door de liefde.

Ditzelfde idee vinden we terug bij Plato, maar met dit interessante verschil: in een van Plato's mythen staat geschreven dat de mensen oorspronkelijk dubbele wezens waren, die in drie soorten voorkwamen: mannelijk-vrouwelijk, mannelijk-mannelijk en vrouwelijk-vrouwelijk. Omdat hij vond dat de mensen te veel macht hadden verworven (God verdreef Adam en Eva uit het Paradijs voor ze van de Levensboom konden eten en `als ons' konden worden), splijtte Zeus ze door middel van een bliksemstraal doormidden, zodat van die tijd af iedereen naar zijn of haar andere helft moest zoeken. In tegenstelling tot de joodse en christelijke mythen geeft Plato's verhaal een werkelijke basis aan voor homoseksuele neigingen. Dit herinnert ons aan het gevaar te gemakkelijk het mannelijke en vrouwelijke element als absolute tegenstelling te symboliseren. De Magiër en de Hogepriesteres zijn beide als subtiele elementen in ons aanwezig. En de engel kan door elk paar geliefden worden opgeroepen. Niet de rollen zijn het belangrijkste, maar de eigenlijke vereniging.

Volgens de gebruikelijke christelijke interpretatie van Genesis draagt Eva de grootste schuld, niet alleen omdat zij het eerst van de verboden vrucht at, maar omdat haar zinnelijkheid Adam in verleiding bracht. De man werd, dacht men, beheerst door de rede, de vrouw door verlangen. Deze onderscheiding leidde ertoe dat sommige christelijke theoretici verklaarden dat de vrouw geen ziel had. De hele mythe van de zondeval, met haar sterke nadruk op ongehoorzaamheid en straf, is echter bedoeld om een repressieve opvatting van moraliteit te schragen. Lichamelijke hartstocht werd als gevaarlijk voor de maatschappij beschouwd en diende daarom onder controle te worden gehouden. Zoals Joseph Campbell in The Masks of God opmerkt, bevatte de oude Moeder God-religie uit Palestina dezelfde elementen als het drama uit Genesis, zoals een slang, een Levensboom en een appel. Maar in het oude verhaal werd door de Godin aan de ingewijde een appel gegeven als blijk van het binnengaan in het Paradijs en was deze dus niet de oorzaak van zijn verwijdering. De oude Hebreeërs keerden de mythe om, deels om de oude godsdienst te compromitteren, maar ook omdat ze, net als de Babyloniërs, de oude tradities als barbaars beschouwden.

De tarot is echter een pad van bevrijding. De vrees die Jahweh uitsprak als zouden de mensen `als onszelf worden' is juist het doel van de tarot... de goddelijke vonk uit ons tevoorschijn brengen en met ons bewuste zelf verenigen, teneinde zo de dualiteit God-mens op te heffen. Hoewel het de symboliek van Genesis grotendeels intact laat, keert het Rider-spel bij de Geliefden de betekenis heel subtiel om.

Terwijl de man naar de vrouw kijkt, houdt de vrouw haar blik op de engel gericht. Als de man inderdaad de rede belichaamt, dan kan rationalisme slechts boven zijn beperkingen uitstijgen door middel van hartstocht. Per definitie beperkt en limiteert de rede, terwijl de hartstocht alle beperkingen doorbreekt. In onze traditie staan het lichaam en de verstandelijke geest vijandig tegenover elkaar. De tarot leert ons dat ze we moeten verenigen (een enkele bergpiek rijst op tussen de twee geliefden) en dat het niet de beperkende macht van de rede is die de zintuigen tot een hoger niveau verheft; het is juist andersom.

We kunnen dit in directe psychologische termen zien. De meeste mensen zitten in hun ego opgesloten, het masker waarmee ze zich aan de wereld presenteren. Maar als ze zich kunnen overgeven aan seksuele hartstocht, kunnen ze zich ten minste voor enkele ogenblikken uit hun isolatie bevrijden. Zij die hun ego nog geen moment kunnen uitschakelen, misbruiken de seksualiteit en worden zelf door anderen op soortgelijke wijze misbruikt. Seks wordt een middel om macht te verkrijgen over iemand, maar dit leidt nooit tot bevrediging. Als iemand het verlangen van het lichaam naar bevrijding negeert, is depressie het resultaat. De engel is genegeerd.

Dit wil nog niet zeggen dat onze hartstochten alleen ons tot de engel kunnen brengen. Ze dienen door de rede te worden geleid, net zozeer als de rede de hartstocht nodig heeft om zich te bevrijden uit het eigen keurslijf. Degenen die alleen maar achter hun verlangens aanjagen, rollen van de ene lege ervaring in de andere.

Paul Foster Case identificeert de engel met Gabriël, die over het bovenbewuste regeert. Dit brengt ons terug bij de drievoudige geest. Hier leren we dat de drie lagen van de geest niet gescheiden en van elkaar geïsoleerd zijn, als even zovele verdiepingen van een huis, maar dat het bovenbewuste eigenlijk het product is van de samenvoeging van het bewuste en het onbewuste. De weg leidt door het onbewuste heen, omdat we daar de echte levensenergie vinden. In feite kan het bovenbewuste worden beschreven als getransformeerde energie uit een bewustzijn dat aan deze energie vorm, richting en betekenis verleent.

Als in dit driehoeksmotief de twee onderste figuren de dualismen van het leven weergeven, terwijl de grotere figuur boven een bemiddelende kracht tussen ze symboliseert, dan is de bemiddelaar op de zesde kaart seksuele liefde. Als we onszelf eraan overgeven, ervaren we kortstondig iets dat groter is dan wijzelf. Het is maar voor even, een enkel ogenblik; werkelijke bevrijding ten slotte vereist heel wat meer dan hartstocht. Maar liefde kan ons het pad laten zien en ons iets van de vreugde laten proeven die aan het einde ervan ons wacht. Een aantal mystici, met name St.-Theresa, hebben de vereniging met God beschreven als een haast seksuele extase.

De voorspellende betekenis van de Waite-Smith-afbeelding is heel duidelijk. Deze heeft betrekking op het belang van de liefde in iemands leven, op een bepaalde minnaar, heel vaak op het huwelijk of een langdurige verhouding. De kaart stelt dat de desbetreffende verhouding zeer waardevol geweest is, of zal zijn, voor de betrokkene en in hem of haar begrip van het leven inspireert. Als bij het lezen van de kaarten een bepaald probleem nader onder de loep wordt genomen, geeft de kaart van de Geliefden aan dat er op een of andere wijze hulp zal opdagen, ofwel in de persoon van de minnaar of door emotionele steun. Maar dit gaat niet altijd op. Als de Geliefden in een verledenpositie liggen, vooral met kaarten die op een ontkenning van de huidige situatie wijzen, kan dit een verlammende nostalgie naar een vroegere liefdesbetrekking betekenen.

De kaarten die aan de Geliefden voorafgingen, vertegenwoordigen allemaal archetypen. Bij hun positie ondersteboven voegden we er de ontbrekende elementen aan toe. Maar hier is het individu op het pad gevorderd en nu geeft de omgekeerde betekenis zwakheid en belemmeringen aan. Dit kan betrekking hebben op een ongunstige liefdesrelatie, vooral een ongelukkig huwelijk. Het kan ook duiden op romantische of seksuele problemen die iemands leven overheersen, hetzij omdat hij moeilijkheden met een bepaalde persoon heeft, hetzij omdat hij liefde als zodanig simpelweg een groot probleem vindt. Omdat de afbeelding van Waite-Smith een rijpe liefde suggereert, en de traditionele afbeelding het proces van `kiezen onder eigen verantwoordelijkheid' beschrijft, geven beide versies ondersteboven een onrijpheid van seksuele liefde te zien, een verlengde adolescentie, waarin sommige mensen vasthouden aan kinderlijke fantasieën lang nadat hun lichaam volgroeid is.